cumhuriyetciyorum

ACI ÇİKOLATA

Bitter adıyla anılanından söz etmeyeceğim. Çikolatanın acı öyküsü insanlık trajedisine de eşdeğer bir olgu.

Latince adı Theobroma cacao olan kakao çikolatanın olmazsa olmazı. Yunanca “theo” ve “broma” köklerinin bileşimiyle oluşan “theobroma” “tanrı yiyeceği” anlamına geliyor. Aztekçe acı içki, yiyecek anlamına gelen “xocoatl” bugüne çikolata olarak yansımış. Çikolata o haliyle ilk kez Orta Amerika’da üretilmiş. Hatta, içine acı eklenerek sıvı olarak tüketilmiş. İlk kez Olmekler tarafından İÖ yıllarda yetiştirilen kakao ağacının meyve çekirdeklerinden yapıldığı sanılıyor. Şeker eklenmesini ise Amerika anakarasının fatihleri olan İspanyollara borçlu olduğumuz söylenebilir. Böylelikle kakao ve onun gözde ürünü çikolata Avrupa’ya taşınmış.  Katı çikolataya geçiş de Avrupa kökenlidir. Sütle karıştırılarak üretilen çikolata tümüyle sonraki yılların ürünüdür.

Her bir kakao ağacı ortalama 20-30 meyve veriyor. Her bir meyve de badem büyüklüğünde 20-50 çekirdek içeriyor. Elde edilen ürün kakao likörü, kakao yağı ve kakao tozuna dönüştürülüyor.

Günümüzde kakao üretiminde Batı Afrika ülkeleri önde gelen pay sahibi. 

Tıpkı fındıkta olduğu gibi kakaoda da ürünün fiyatı uzaklarda belirleniyor. Merkezi İngiltere’de olan Uluslararası Kakao Örgütü kakao ekonomi-politiğinin önde gelen belirleyicisi konumunda.  Kakao üretimi küresel ölçekte 110 milyar dolarlık bir parasal büyüklüğe sahip. Paranın olduğu yerde de daha fazla kazanç ve sömürü ortamının oluşması şaşırtıcı değil elbette.

Beklenebileceği gibi yoksul Afrika, Orta-Güney Amerika ve Uzak Doğu’nun ürettiği kakaonun önde gelen tüketicileri Avrupa, Kuzey Amerika ve bir ölçüde Uzak Doğu oluyor. Batı Afrika ülkesi Fildişi Sahili bir kaç hektarlık aile işletmelerinde hatırı sayılır nicelikte kakao üretimi yapıyor. Batı Afrika dünya pazarına sunulan kakaonun 1/3’ünün üretimini gerçekleştiriyor. Yine Fildişi Sahili’nde bin bir güçlükle kakao tarımı yapan ve bu alanda çalışan sayısız yoksulun çikolatanın tadına bile bakmamış olması olasıdır.

Tüketime sunulan çikolata ederinin yalnızca % 3’ünün çiftçiye yansıdığını belirtmekte yarar var. % 25’lik dilimin üretime, % 10’luk bölümün pazarlamaya gittiği hesaplanmış. Şu sayıları okumadan önce sıkı durun! Çikolatanın satışından elde edilen paranın % 43’ü perakendeci-süpermarket zinciri kesesine aktığı bilgisi şaşırtıcı olduğu kadar dehşet vericidir. Belki de bu nedenle kakao üreticisi yoksulluğun pençesinden kurtulamamaktadır. Yine bu nedenle çikolatanın tadından habersizdir.

Bir başka önemli sorun da kakao çiftçiliğindeki çocuk işçi çokluğudur. Bunca sorunun katmerleşmesinden başka bir şey değildir çocuk işçiye dayalı kakao üretimi. Çikolatanın temel maddesi olan kakao üreticisi çiftçilerin ortalama yaşam süresi 51 (elli bir) olduğunu da unutmadan ekleyelim.

Şimdilerde kooperatifleşerek güç kazanma çabası içinde olsalar ve bir takım kazanımlar elde etmiş olsalar da kakao çiftçileri acınacak durumdadır. İklim koşullarının uygunluğu yetmemekte yaşlı kakao ağaçlarının yenileriyle değiştirilmesi ve verim artırıcı yatırımlar yapılması gerekmektedir. Bu kazanç düzeyiyle bu pek olası görünmemektedir. Buna bağlı olarak yakın gelecekte dünyayı bir kakao kıtlığına bağlı krizin beklediğini savlayanlar da vardır.

Günahın bol olduğu yerde günah çıkartanların da türemesine şaşırmamak gerekir. Çikolata devlerinden Nestle yaşamları boyunca ağızlarına çikolata koymamış kakao üreticilerinin durumuna çok üzülmüş! Sadaka vererek onların durumuna katkıda bulunma kararı almış. Özellikle Fildişi Sahili kırsalında okullara yönelik iyileştirme çabaları boy gösterir olmuş! Tipik bir sömürgeci yaklaşımı! Bir yandan vicdanlar yıkanırken diğer yandan pek az giderle gösteri ve reklam yapma hevesi!

Görüldüğü gibi çikolata bizlerin duyumsadığı kadar tatlı değil. Çikolata yerken bunlar da düşünülmeli!

http://edition.cnn.com/2014/02/13/world/africa/cocoa-nomics-explained-infographic/index.html

http://edition.cnn.com/2014/02/13/world/africa/cocoa-nomics-from-bean-to-bar/index.html?hpt=hp_c1

http://edition.cnn.com/2014/02/13/world/africa/cocoa-nomics-does-chocolate-grow-on-trees/index.html