Gaspıralı soyadı çoğumuzca duyulmuş olmalıdır. Baba İsmail Gaspıralı’dan ötürü. Evlat Şefika Gaspıralı da babayı aratmayacak parlaklıkta bir yaşam öyküsüne sahip.
İzmir Kitap Fuarı açılınca doğal olarak mesken tuttum Kültürpark’ı. Daha çok kitaplarla haşır neşir oluyorum. Geçmiş yıllarda fuar kapsamındaki kapalı salon toplantılarından da eksik etmezdim ilgimi. Son yıllarda Türkçe ve tarihle ilgili olanlar bir yana özellikle de vatanı, milleti kurtarmayı amaçlayan kapalı salon etkinliklerinden özellikle uzak durdum. Ya çıkış yolu göstermedikleri ya da başka bir dünyada yaşıyormuş gibi davrandıkları için. Açıkçası yararsızdı çoğu gözümde.
Bugün bir ayrıcalık yaptım. Meslektaşım Serra Menekay’ı izlemek için salonun yolunu tuttum. İyi de ettim.
Tam bir aydınlanma şöleni izlemiş oldum böylelikle!
Bundan 120 yıl önce, sorunlar yumağıyla sarmalanmış zamnın Rusyasında Türklerin karanlığı yırtış öyküsünden bir kesit izlemiş oldum.
Şefika’nın romanını yazan Serra Menekay bugünümüzü ve elbette yarınımızı da anlamanın şifreleri geçmişte yazılıdır diye başladı söz. Tarihsel roman yazdığını ekledi sözlerine.
Bir toplumu egemenlik altına almanın önde gelen yolu o toplumu eğitimsiz, öğretimsiz; başka deyişle, ışıksız bırakmaktan geçiyor diyen Menekay ölümcül dokunuşun dil yoluyla yapıldığının altını çizdi. Zamanın Kırım’ında yaşanan tam da böyle bir şeydi. İsmail Gaspıralı ortaya çıkıp da Usuli Cedit yöntemiyle Türk toplumuna ışık saçana ve kızı Şefika canla başla ona eşlik edene dek Kırımlı zifiri karanlıkta yolunu yitirmiş gibiydi demek abartı olmaz.
Babası İsmail Gaspıralı’nın aralıksız 35 yıl çıkardığı Tercüman’da gazeteciliği öğrenir. Dizgiden baskıya, yazmaktan dağıtıma dek her aşamada emeği vardır. Sonraki yıllarda çıkartacağı Alemi Nisvan (Kadın Dünyası) dergisi için deneyim de kazanır böylece.
Şefika Gaspıralı
Kırım bu aydınlanma hamlesiyle Türk dünyasındaki ilk devlet olma onuruna kavuşur. Örnekten de anlaşılacağı gibi hiç bir çaba karşılıksız kalmaz yaşamda. Mutlaka bir karşılık bulur. Kırım Halk Cumhuriyeti 1917 yılının sonunda Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918) ve Güneybatı Kafkasya (Kars) Cumhuriyeti’nden (1919) önce tarih sahnesindeki yerini alır.
Önce Bolşevikler, ardından II. Dünya Savaşı ve bu savaşı gerekçe göstererek yaşama geçirilen sürgünler, göç politikaları bu Türk yurdunun acılı ve çileli yazgısının hazırlayıcısı olmuştur.
Şefika Gaspıralı gazeteci, aydınlanmacı, yayıncı, baş hanımefendi (Azerbaycan başbakanılığı yapmış eşi Nesip Yusufbeyli nedeniyle) gibi pek çok unvanı künyesine yazdırmış bir kişilik. Kadının toplumun ve insanlığın yarısı olduğunu bilen, bu bilgi gereğince yaşam süren ve yetinmeyip mücadele veren saygıdeğer bir kişilik. Türkçe konuşan, vatanını her şeyin üstünde tutan biz Türklerin mutlaka hak ettiğince bilmesi gereken tarihsel değer.
Yıl 1934!
Atatürk Türkiyesinde kadınlara seçilme hakkı verilir. Bir yıl sonraki milletvekili seçimlerinde 18 kadın TBMM’ye seçilir.
Şefika Gaspıralı’nın Kırım’da yaktığı ateş Anadolu’yu aydınlatmıştır. Tıpkı onun gibi düşünen Atatürk, Şefika’nın başlattığı yerden sürdürür mücadeleyi. Türk kadını taçlanır, insanlık onurlanır. Biz Türklere ise gururlanmak düşer. Türkiye’de başarılanlar Kırım trajedisine teselli olur adeta.
Şefika’nın Kırım’da başlattığı Anadolu’da Atatürk önderliğinde karşılık bulan mücadele ders niteliğindedir. Hem öğretici bir tarih dersidir. Hem de aydın görünümlü umutsuzluk kaynaklarına nispet yapan, göndermede bulunan bir toplumsal derstir.
Menekay’ın sözlerinin başındaki tümcesine dönecek olursak!
Tarih bugünümüzün ve geleceğimizin şifreleriyle doludur.
Yeter ki, okunması bilinsin!
Yeter ki, ders alınsın!
Yeter ki gereği yapılsın!
Görünürde aydın ama gerçekte zavallı saymamız gerekenler güzel ülkemizi kocaman bir ağlama duvarına dönüştürdüler. Gece gündüz dertleşmekten ve ağlaşmaktan başka bir şey yaptıkları yok!
Oysa bugünün sorusu şudur!
Ben bu koşullarda ne(ler) yapabilirim?
Aydın olmanın, aydınlanmacı olmanın vazgeçilmez sorusudur bu aynı zamanda!
Bu soruyu sormayanın, sorup da gereğini yapmayanın adından başka hiç bir şeyi aydın değildir, olamaz!
İsmail ve Şefika Gaspıralı başta olmak üzere aydınlanma savaşımı vermiş tüm değrerlerimizin yüce anısı önünde saygıyla eğilerek!
Yalnızca coğrafyamızın değil, yeryüzünün önde gelen aydınlanmacısı, düşün ve eylem insanı yüce Atatürk’ü anmanın yanı sıra anlamak da dileğiyle…
Serra Menekay’ın kaleminden “Şefika” o dönemi ve dönemin ileri gelenlerini anlama fırsatı sunuyor.
Ceyhun Balcı, 07.04.2019
cumhuriyetciyorum 
Ahmet Ayakdaş için bir cevap yazın Cevabı iptal et